Maalesef yeni üye olduğum için başlık açamıyorum. Mesleğimiz ile ilgili yüzlerce sıkıntıdan yalnızca en acil olanlarına değinebildiğim bu yazı için yönetimden ricam; başlığın Mevzuat Taslakları bölümünde de açılması ve mümkün oldukça çok kişiye iletilmesine destek vermeniz. Uzun oldu biliyorum ama okumanızda fayda var.
Sağlıcakla kalın...
Çevre Mühendisliği…
10 yıllık mezun, 8 yıldır çalışmakta olan; bu süreç içerisinde, içmesuyu/atıksu arıtma tesisleri ihalesi/projesi/inşaatı/imalatı/işletmesinde, ÇED Ek-1 ve Ek-2 raporlarında ve de Çevre Danışmanlık Hizmeti sektöründe çeşitli görevler almış ve almakta olan maaşlı bir Çevre Mühendisi olarak; bu yazıyı yazmaya, yeni “Çevre Görevlisi, Çevre Yönetim Birimi ve Çevre Danışmanlık Firmaları Hakkında Yönetmelik” taslağını okuduktan sonra karar verdim.
Yazımda; çalışma şartlarımız ve mesleğimizin geleceği hakkında acı, ama bir o kadar da gerçek tespit ve öngörülerden bahsedeceğim. Uzun bir yazı olacağı için şimdiden affınıza sığınıyorum; ancak
ÇMO ve ÇŞB arasında kısılıp kalmış olan mesleğimizin, ölümünden önceki son müdahale noktası geldi ve geçiyor...
1) Mesleğimizin devlet kurumları tarafından dahi tanınmaması…
Mesleğimizin neredeyse herkes tarafından yanlış bilindiğini; her çevre mühendisi gibi; öğrencilik yıllarımda fark etmiştim. Çevre Mühendisi dendiğinde zihinlerde peyzaj mimarı/orman mühendisi/ziraat mühendisi karşımı bir meslek canlanıyordu. Bu durumla her karşılaştığımda mesleğimizin uzmanlık alanlarını sıralar; geleceğin mesleği olduğunu ve zaman ilerledikçe değerinin daha da artacağını (hala böyle olduğuna inanıyorum) sıkılmadan anlatırdım.
Ancak bu “sıkılmama” meslek hayatına atılana kadar sürdü…
Mesleğe başladıktan sonra; yalnızca atıksu arıtma konusunda bile “yıllar” süren eğitim almış biri olarak; çevre mühendisi şartı koşulmayan; arıtma projesi/inşaatı ihaleleri gördüm. İleri seviyede kimya/biyoloji almış biri olarak; “sizin yaptığınızı biz de yaparız” diyen; inşaat mühendisleri gördüm. Hem öğrencilik hem de mesleki hayatında arıtma tesisi işletmiş biri olarak; “ne var bunu makine mühendisi de işletir” diyen makine mühendisleri gördüm. 2 yıl laboratuvar dersi almış biri olarak; “kimyager de kâfidir” diyen kimyager gördüm… İşin acı kısmı bu ya! Hepsi de resmi kurum personeliydi…
Yönetmelikte yazıyor listesi… “
Üniversitelerin mühendislik bölümlerinden veya fen/fen-edebiyat fakültelerinin fizik, kimya, biyoloji, biyokimya, jeoloji bölümlerinden veya veteriner fakültelerinden mezun olanlar”… Heh işte! Ben hariç herkesin çevre mühendisi olduğunu gördüm…
Ben ne mi gördüm?
Suların Arıtılması
Atıksuların Arıtılması
Su Temini ve Kanalizasyon Tasarımı
Toprak ve Yeraltı Sularının Kirlenmesi
Katı Atık Yönetimi
Çevre Mühendisliği Taşınım Prosesleri
Çevre Mühendisliğinde Fiziksel ve Kimyasal İşlemler
Akışkanlar Mekaniği
Çevre Mühendisliği Kimyası
Çevre Mühendisliği Biyolojik Prosesler
Çevre Mikrobiyolojisi
Çevre Analiz Laboratuvarı
Çevre Mühendisliği Laboratuvarı
Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Ekoloji
Çevresel Etki Değerlendirmesi
Hava Kirliliği
Hava Kirliliği Kontrolü
Afetler Coğrafyası
Ulaşım Coğrafyası
Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD)
Bilgisayar Programlama
Yapay Zekâ
İstatistik
Mühendislik Matematiği
Mühendislik Mekaniği
Malzeme Bilimi
Zemin Mekaniği
Yapı Malzemesi
10 yıl önce almış olduğum bu dersleri sıralarken bile boğazım düğümleniyor; yıllarca verdiğim emekler için…
En sonunda anladım ki, koskoca ülkede bizim ne iş yaptığımızı bir tek ÇMO ve ÇŞB biliyor; ama hiç kimse sahiplenmiyordu...
2) Çevre Görevlisi mi Çevre Mühendisi mi?
Bildiğiniz gibi ÇŞB yıllar içerisinde ÇED, çevre danışmanlığı ve atıksu projeleri mevzuatında birçok güncelleme yaptı, bu güncellemeler; biz Çevre Mühendislerini’nin lehine; maalesef olamadı. ÇMO tarafından haklarımızın korunması konusu ise yalnızca “Çevre Mühendisi” şartı içermeyen ihalelere müdahale ile sınırlıydı (Bir üye ve eski bir delege olarak en azından bana etkisi bu kadardı…)
Süreç ilerledi ve Çevre Mühendisi’nin elinde aşağıdaki 3 pamuk ipliği kaldı:
ÇED 5(1)/a personeli (1 Çevre Mühendisi)
Atıksu Arıtma Tesisi Projeleri (2 Çevre Mühendisi)
Çevre Danışmanlık Firması (En az 3’te 2 Çevre Mühendisi)
Bu üçünde de “Koordinatör” diye tanımlanmış bir görevlendirme mevcut. Ancak hiç birinde “yalnızca Çevre Mühendisi yapar” ibaresi yer almıyor. Uğruna en az 4 yıl harcanan bölümün icra etmesi gereken mesleğe o bölümü okumayan koordinatör…
ÇMO son bir hamleyle “Çevre Görevlisi, Çevre Yönetim Birimi ve Çevre Danışmanlık Firmaları Hakkında Yönetmelik”te bulunan “Çevre Görevlisi” ibaresinin yanına “Çevre Mühendisliği”nin ekleneceğini bize bayram havasında duyurdu… Taslak yönetmeliğe bu ibare eklendi de...
Ama sıkı durun…
Yayımlanan taslakta danışmanlık firmalarında Çevre Mühendisi zorunluluğu tamamen kaldırılmış, ilgili tek bir satır bırakılmamış…
8 yıldır her gün “elbet düzelir, elbet hak ettiği değeri görür” dediğim ve haricinde başka hiçbir iş bilmediğim mesleğimde; hayatımı idame ettirmemi sağlayan tek tutar dal da kesilmeye çalışılıyor.
Evet idame ettirmek dedim… Neden mi?
3) Çevre Mühendisi Para Eder mi?
Yukarıda da bahsettiğim gibi; yapması sadece Çevre Mühendisi’ne has olan iş neredeyse kalmadı. Birçok meslektaşımız iş Güvenliği sayesinde evine ekmek götürebiliyor. ÇED ve Arıtma Projeleri ülkenin ekonomik şartlarına göre çok çabuk düşüşe geçen iş sahaları. Çünkü hepimiz “çevreciyiz” ta ki cebimize dokunana kadar (Poşet uygulamasına verilen tepki bunun en güzel kanıtı). Ekonomi biraz tökezlese herkesin ilk gözden çıkaracağı kalem çevre giderleri oluyor maalesef. Günün sonunda bakıyorsunuz ki elinizde sadece “Çevre Görevlisi” etiketli bir iş kalıyor. Ben de yıllardır seyrek gelen ÇED ve Arıtma Projeleri dışındaki tüm mesaimi Çevre Danışmanlık Hizmeti vermekle geçiriyor; tabiri caizse ekmeğimi bu işle kazanıyorum.
Peki, bu işte para var mı? Cem Yılmaz’ın kulakları çınlasın… Hesaba beraber bakalım…
Çevre Denetim Firmasında 3 Çevre görevlisi olsa; en fazla 16 tesisten 48 tesis yapar. Peki, tesis başına ne kadar alıyorsunuz? Bilmeyenlere söyleyeyim ÇMO en az 900 TL olarak belirlemiş… 48 çarpı 900 TL yapar 43.200 TL; böl 3’e 14.400 TL… İyi para değil mi? Evet… Evet; ama bu hesaplama ÇMO’nun, ÇŞB tarafından muhatap kabul edildiği ve tüm tesislerin çevre giderlerini diğer giderlerinden ayırmadığı ideal koşullarda hesaplanmış…
Peki, işin aslı ne? Acı ama şu an tesis başı ücreti 200 TL’den de aşağıya çeken danışmanlık firmaları var. Yani 1 çevre görevlisi üzerinden gelen 3.200 TL ile; o personele maaş verilecek, araç ve ofis giderleri karşılanacak ve üstüne firmaya para arttırılacak… Mantıklı mı? Eğer her 6 ayda 1 işsiz çevre mühendisi bulmanız için müsait ortamınız varsa evet. Maaş asgariden yatar; 500 TL’sini elden geri getirirsin… 6 ay sonra beğenmiyorsan; piyasada çevre mühendisi çok; yolun açık olsun…
Tesisler tarafından bakacak olursak da; mühendislik okumanın, onlarca yönetmelik ezberlemenin, ÇŞB Çevre Bilgi Sistemi’nde uzman olmanın, sürekli direksiyon sallamanın ve de çevre görevlisi belgenin iptali riskiyle yaşamanın değeri tesislerin gözünde 200 TL...
Not: Evet; İSG sektörü ile neredeyse aynı sıkıntılar yaşanıyor. Ama İSG kimsenin tekelinde değil. Meslekler arası ortaklık gerektiren bir uzmanlık. Bunun çevre görevlisi ile karşılaştırılması saçma olduğu kadar saygısızlıktır da…
İlk başlarda bunlara sinirlenmekten başka hiçbir şey yapamazdık. Çünkü ne ÇMO’nun bir yaptırımı vardı, ne de ÇŞB’nin. Peki şimdi? Şimdi iş çığırından çıkmış durumda; İSG, TMGD, Laboratuvar hizmeti veren firmalar yapmış oldukları bu ana işlerin yanında tabiri caizse “eşantiyon” olarak çevre görevlisi hizmeti hediye etmeye; haliyle de piyasayı ele geçirmeye başladılar.
Ben mi? Ben 8 yıllık bir Çevre Mühendisi olarak ÇMO’nun yeni işe başlamış bir mühendis için belirlediği asgari ücret kadar dahi maaş alamıyorum. İşverenimin ise bu konuda elinden gelen hiçbir şey yok… Firmamızın bulunduğu bölgede bırakın milyonu, milyar liralık bir işletmeye bile ÇMO’nun belirlediği fiyat üzerinden hizmet verme şansınız yok…
Meslektaşlarım… Danışmanlık firması sahibiyseniz fiyat kırarak sürekli kendinizi bitirdiğinizi anlamanız gerekiyor. Ne kadar kırarsanız kırın; ucuza iş yaparak daha fazla para kazanamayacaksınız... Bunu aklınıza sokun artık.
Emeğinizi ucuza satarak mesleğinizi itibarsızlaştırmanız yetmediği gibi; başka meslek sahiplerinin sizin mesleğinizi eşantiyon olarak sunduğu bir ortam yarattınız. Böylelikle mesleğinizin danışan işletme tarafında da en ufak bir değeri kalmadı.
Peki, bunu kim düzeltecek? Beni kınarlarsa kınasınlar; ancak bunu ne ÇMO ne de ÇŞB; bunu benim gibi “acaba gelecek ay maaş alabilir miyim” diyenler düzeltecek...
4) Çevre Mühendisleri ne yapmalı?
Yönetmelik İle İlgili: Öncelikle yayımlanan Çevre Görevlisi, Çevre Yönetim Birimi ve Çevre Danışmanlık Firmaları Hakkında Yönetmeliği taslağını indirerek okumanızı tavsiye ediyorum.
Linkteki Görüş Bildirme formundan ilgili yere görüş bildirebilirsiniz. Kendim görüş formunu halen düzenlemeye devam ediyorum. Ne kadar görüş bildirirsek o kadar etkili olacaktır. ÇMO’nun tek başına görüş göndermesinin hiçbir faydası yok. Öncelikle “Çevre Mühendisi”nin danışmanlık firması yeterlik şartı olması konusunu kabul ettirmemiz gerekiyor. Aksi takdirde çevre mühendisi sadece diğer mühendislerin elemanı olarak iş bulacak hale gelecek.
Çevre Danışmanlığı İle İlgili: Taslak yürürlüğe girdiği takdirde asgari fiyat tarifesine bağlı kalmamız gerekiyor. Bunun yolu da tarifeyi yok sayan veya elden ücret iadesi alanları ivedilikle ÇŞB’ye bildirmek ve bu konuda Türkiye genelinde bilinç yaratmaktan geçiyor. Asgari tarife bizim tek güvencemiz. Bunu korursak hepimiz kazanırız, Çevre kazanır, Türkiye kazanır, geleceğimiz kazanır…
5) Peki ya gelecekte ne olacak?
Çevre ile ilgili mevzuatlar gün geçtikçe çoğalıyor. Hali hazırda yayımlanmış olan; ama hala tam manasıyla uygulamaya koyulmayan onlarca yönetmelik var. Eğer Çevre Danışmanlık Hizmeti verenler kısa zamanda kendilerine çeki düzen vermezler ve de taslağı yayımlanan yönetmelik yürürlüğe bu şekilde girerse;
- Piyasa tamamen, düşük maaşları nedeniyle; hiçbir mesleki yeterliliği olmayan çevre görevlileri/mühendisleri ile yürür hale gelecek,
- Tamamen ayağa düşen mesleğimiz işletmeler nezdinde çevresel bir sorumluluktan ziyade mecburiyet halini alacak ve değerimiz 200 TL olacak,
- Ülke genelindeki çevresel denetimin ilk ayağı olan çevre danışmanlık hizmeti; bu yetersiz çevre görevlileri/mühendisleri tarafından yürütülemeyecek ve bunun oluşturacağı kaos önce ÇŞB ardından ülkemizi etkileyecek,
- Yayımlanan yönetmelikler uygulanamaz hale gelecek,
- Çevre cezalarıyla problem çözülmeye çalışılacak,
- İşletmeler büyük cezalarla yüzleşecek; çevre görevlileri/çevre mühendisleri ise mesleklerinden edilecek,
- Sürekli istihdam atılımı yapmaya çalışan ülkemiz işsiz çevre mühendisleriyle dolacak.
- Belki çok sonra Çevre Mühendisi’nin değeri anlaşılacak ama günün sonunda en büyük kaybeden Türkiye olacak.
Ancak… Mesleğimize hak ettiği itibar en kısa zamanda gösterilmeye başlar ve de kanunlarla desteklenirse; yalnız çevre mühendisleri değil herkes kazanacak.
